Dlaczego dziewczyny, dlaczego razem, dlaczego teraz - Fenixa i parę innych refleksji

Informacja o szykującej się w lutym 2019 premierze Fenixy, kobiecego numeru tematycznego pisma Fenix Antologia, wzbudziła w social mediach reakcje, które dały mi do myślenia. Padły głosy, że „hej, przecież to dzisiaj żadne odkrycie, że kobiety piszą fantastykę”, padły sugestie, że w samej koncepcji antologii kobiecej jest coś protekcjonalnego (?), podkreślającego inność...

Gwoli refleksji. Kochani, na mojej półce stoi świetna antologia „Co większe muchy” z roku 1992. Redaktor naczelny – Maciej Parowski. W spisie autorów – między innymi Marek Huberath, Andrzej Sapkowski, Marek Oramus, Tomek Kołodziejczak, Rafał Ziemkiewicz, Maciej Żerdziński, Jacek Inglot, z mniej znanych nazwisk Grzegorz Drukarczyk (kto pamięta jego debiutancką powieść „Zabijcie Odkupiciela”?) W spisie treści 24 męskie nazwiska i jedna kobieta. JEDNA. Emma Popik. 

1992. Ciut ponad ćwierć wieku temu (miałam wtedy 12 lat, z zapałem czytałam anglojęzyczną fantastykę dla młodzieży, o istnieniu takiego pisma jak Nowa Fantastyka dowiedziałam się dwa lata później).

W ciągu tych 26 lat oblicze polskiej fantastyki uległo radykalnej zmianie. Teraz mamy schyłek roku 2018 i na polskiej fantastycznej scenie literackiej działają dziesiątki kobiet. Piszemy na różne tematy, w różnych konwencjach. Publikujemy. A później, czytając recenzje i wypowiedzi czytelników, stykamy się ze stereotypami i dziwnymi przekonaniami - konia z rzędem autorce, która nigdy nie usłyszała, że pisze „niezwykle kobiecą prozę” albo nie zetknęła się z postawą „nie czytam fantastyki pisanej przez kobiety, bo jest nudna”. Przy czym określenie „kobieca proza” niestety nie jest równoznaczne z neutralnym stwierdzeniem „proza napisana przez kobietę”, tylko implikuje pewne cechy tejże prozy, nad którymi pewnie zaczniecie dyskutować w komentarzach, a ja będę się cieszyć, bo reakcje pod wpisami zawsze radują moje serce!

OCZYWIŚCIE, że dzisiaj dziewczyny piszące fantastykę to żadne odkrycie. Powiem więcej, kobiecy numer tematyczny pisma Fenix można byłoby bez problemu zmontować w roku 1999, kiedy przez Fenixowe łamy przewinęły się już m.in. Ewa Białołęcka, Anna Brzezińska, Maja Lidia Kossakowska, Antonina Liedtke, niżej podpisana, a także Katarzyna Rogińska, Iwona Michałowska, Małgorzata Michalska czy Agnieszka Szady. Jednak wtedy, kiedy kobiety dopiero zaczynały liczniej wkraczać na scenę polskiej fantastyki, nikt jakoś nie wpadł na taki pomysł. Może w tamtej atmosferze faktycznie byłoby to tworzenie sztucznego podziału, kryłaby się w tym jakaś protekcjonalność? Zwłaszcza w świetle wypowiedzi Macieja Parowskiego, który zawsze podkreślał, że jego zdaniem kobiety piszą inaczej i tworzona przez nie fantastyka jest w jakiś sposób „inna”?

Fenixa to zaledwie wycinek, skromna próbka zjawiska (ciekawostka - tylko w samej Esensji, tylko w roku 2017 na 17 opublikowanych opowiadań 12 (!) było autorstwa kobiet). Wynikła z chęci współtwórczyń, żeby:

- pokazać, jak zróżnicowane teksty piszemy (to z jednej strony truizm, a z drugiej – wcale nie taka oczywistość dla niektórych, zważywszy na uprzedzenia, o których mowa wyżej)

- przełamać opory tych, którzy mówią „nie czytam kobiecej fantastyki dla zasady”

- pochwalić się, że hej, jest nas mrowie na scenie literackiej, na której ledwie ćwierć wieku temu były trzy na krzyż kobiece nazwiska

- wzbudzać ferment i wywoływać dyskusje, bo dyskusja = reklama!

Przede wszystkim liczymy, że ten numer stanie się zachętą, żeby po raz kolejny podyskutować o fantastyce pisanej przez kobiety nie z perspektywy przekonań pt. „wszyscy wiemy, że...”, tylko konkretnych tekstów zebranych w jednym miejscu. Czy piszemy inaczej, czy może dokładnie tak samo, jak chłopcy? A jeśli inaczej, to czy można zdefiniować, na czym polegają różnice? Powiem tyle, że skojarzenia, które w większości z nas budzi hasło „kobieca proza”, prowadzą na manowce, w każdym razie w przypadku fantastyki.

Na koniec jeszcze dodam, że w moim osobistym odczuciu nie istnieje coś takiego, jak podział na fantastykę męską i kobiecą – istnieją książki napisane przez mężczyzn i książki napisane przez kobiety. Subtelna, ale ważna różnica, której rozważenie polecam.